Ruch oporu, bez względu na sposób jego realizacji i manifestacji, stanowi jedno z najbardziej fascynujących oraz inspirujących zjawisk w historii ludzkości. Od starożytności po współczesność, ludzie buntowali się przeciwko opresji, dyktaturze, niesprawiedliwości i tyrani.

W literaturze termin Guerrilla (hiszp. „mała wojna”) został po raz pierwszy użyty w Hiszpanii w odniesieniu do walk przeciwko okupacji francuskiej w latach 1808–1814. Natomiast w Ameryce Łacińskiej, termin ten oznacza tradycyjną formę oporu przeciwko władzy (lub obcej interwencji), prowadzoną przez nieregularne oddziały partyzanckie wspierane przez zbuntowane siły armii.

Wywodzący się z Francji i oznaczający „ruch oporu”, termin Résistance, został w XX w. przyjęty przez większość krajów, stając się dominującym określeniem Europy Podziemnej. W 1940 r. brytyjski minister wojny ekonomicznej, H. Dalton, użył terminu „czwarta broń” w memoriale odnoszącym się do ruchu oporu w okupowanych przez państwa Osi krajach, co później zostało zaadoptowane do historiografii francuskiej oraz brytyjskiej.
W Polsce ruch oporu jest rozumiany jako całokształt działań konspiracyjnych, partyzanckich i powstańczych oraz innych form żywiołowego i zorganizowanego oporu Polaków wobec zaborców, oraz okupantów.

W drugiej połowie XIX w. istotną cechą zjawisk narodotwórczych było przebudzenie się narodów oraz uświadomienie sobie własnej odrębności. W tym okresie historia zetknęła się z różnorodnymi przejawami ruchów narodowych, takimi jak działalność czetników podczas pierwszej serbskiej rewolucji w 1804 r., hiszpańską guerrillą i partyzantami w Rosji z czasów wojen napoleońskich, powstaniem styczniowym w 1863 r., czy też rewolucją z lat 1905-1907.

W XX i XXI w. obserwujemy wyraźny rozwój różnorodnych form ukrytego, zbrojnego oporu. Podczas I wojny światowej opór tego typu motywowany był świadomością konieczności walki o suwerenne państwo. W okresie od 1914 do 1918 r. dominowały jawne formy oporu, choć często były przygotowywane w głębokiej konspiracji. Takim przykładem są działania czetników serbskich po 1915 r., wybuch rewolty arabskiej w 1916 r., powstanie kwietniowe w Dublinie z 1916 r. i walki Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Ponadto w czasie I wojny w armiach państw trójprzymierza występowały takie formy oporu wśród żołnierzy, do których zaliczane są masowe dezercje, bunty i powstania.

II wojna światowa przyniosła istotną zmianę w kształcie działań ruchu oporu. Konspiracja i walka podziemna zdobyły dominującą rolę, stając się kluczowymi narzędziami walki prowadzonej przez narody pod okupacją. Dodatkowo stały się one istotnym elementem w międzynarodowej politycznej grze, prowadzonej przez różne rządy emigracyjne, a podziemny ruch krajowy stał się ważnym czynnikiem w kalkulacjach rządów wielkich mocarstw koalicji antyhitlerowskiej. Ruch oporu odegrał także znaczącą rolę w wielu krajach podczas procesu wyzwolenia się narodów spod okupacji, a nawet w inicjowaniu zmian strukturalnych społeczeństw. Intensywność tej formy działań odcisnęło swe piętno się na całym świecie. Walkę w/w typu podejmowały nie tylko różnego rodzaju ugrupowania w Europie, ale także w Azji (m.in. Chiny, Filipiny, Indie Holenderskie) oraz w Afryce (np. Etiopia).

Również po II wojnie światowej obserwowano zjawiska ruchu oporu, m.in. przeciwko rządom komunistów w Polsce, walce przeciwko władzy francuskiej prowadzonej przez Ligę na Rzecz Niepodległości Wietnamu w Indochinach, działania narodowowyzwoleńcze Bengalczyków zamieszkujących Pakistan Wschodni oraz powstanie Muzułmańskiego Ruchu Oporu, którego działania przeciwko Izraelowi zostały uznane przez większość państw za terrorystyczne.

XXI w. przyniósł nowe wyzwania i formy działania. W 2010 r. rozpoczęły się wydarzenia znane jako Arabska Wiosna. Obywatele kolejnych krajów północnej Afryki protestowali przeciwko ograniczeniom wolności, łamaniu praw człowieka, korupcji i nepotyzmowi. W wielu tych państwach długotrwałych, niepopularnych dyktatorów odsunięto od władzy. Natomiast rok później rozpoczęła się jedna z najbardziej dramatycznych konfliktów współczesnego świata – wojna domowa w Syrii, gdzie syryjscy powstańcy są oskarżani o powiązania z ugrupowaniami terrorystycznymi.

W Europie obecnie trwają działania ukraińskiego ruchu oporu (Atesz) działającego na południu Ukrainy, który stawia opór agresji ze strony Rosji.

Historia pokazuje, że ruch oporu ma wiele obliczy, nie tylko militarnych, ale także politycznych. Nierzadko był i nadal jest zakorzeniony w różnych od siebie ideologiach. W dalszym ciągu jego interpretacje w poszczególnych państwach wywołują kontrowersje, co prowadzi do intensywnych dyskusji na forum wewnętrznym i międzynarodowym.

Panel „Różne oblicza zbrojnego ruchu oporu na świecie w XX/XXI wieku” stanowić będzie platformę dla naukowej debaty związanej ze zbrojnym ruchu oporu, obliczami, jakie przyjmował historycznie, oraz jego współczesnych formach i kierunkach rozwoju.